Nadal nie jest w 100% oczywistym, że majowe wybory prezydenckie się odbędą. Panująca pandemia koronawirusa ma bowiem bezpośredni wpływ na sposób organizacji i formę przeprowadzenia tegorocznych wyborów. Obecny stan można ocenić jako próżnia prawna – brak na ten moment pewnych i jasnych rozwiązań prawnych. Czy zatem podejmowane obecnie działania, zmierzające do organizacji powszechnych wyborów korespondencyjnych naruszają także RODO, biorąc pod uwagę to, że ustawa wprowadzająca taką powszechną formę głosowania nie jest jeszcze przyjęta (na dzień dzisiejszy ustawa jest na etapie prac w Senacie)? Problem prawny widać chociażby na przykładzie wniosku Poczty Polskiej o udostępnienie spisu wyborców (…bez podstawy prawnej?).

Wniosek Poczty Polskiej dotyczący spisu wyborców

Spis wyborców  sporządzają i aktualizują gminy, jako zadanie zlecone, na podstawie rejestru wyborców. Jeden egzemplarz spisu wyborców standardowo przekazuje się w przeddzień wyborów przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie.

Przy tegorocznych wyborach prezydenckich jest jednak inaczej. W nocy z 22 na 23 kwietnia 2020 roku z adresu mailowego wybory2020@poczta-polska.pl na adresy mailowe urzędów gmin w Polsce zostały wysłane wiadomości e-mail z wnioskiem o przekazanie danych ze spisu wyborców, o którym mowa w art. 26 § 4 Kodeksu wyborczego. Wniosek zobowiązywał gminy do przekazania danych w terminie nie dłuższym niż dwa dni robocze licząc od dnia otrzymania wniosku.

Abstrahując od braku formalnego złożenia wniosku, bowiem brak w nim podpisu wnioskodawcy- tj. uprawnionej w imieniu Poczty Polskiej osoby (dokument zawiera jedynie podpis „Poczta Polska” 😊) czy obranego kanału i formy dla komunikacji i udostępnienia danych, de facto wszystkich wyborców w kraju, poprzez pocztę elektroniczną i niezabezpieczone pliki txt, wątpliwa jest także podstawa prawna dla samego żądania przez Pocztę Polską danych osobowych Polaków.

Jako podstawę wniosku wskazywano art. 99 ustawy   z  dnia  16  kwietnia  2020  r. o  szczególnych  instrumentach  wsparcia  w  związku z  rozprzestrzenianiem  się  wirusa  SARS-CoV-2    (Dz.    U.    z    2020r.    poz.    695) [dalej ustawa SARS], w związku z decyzją Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 kwietnia 2020 r. (BPRM.4820.2.3.2020) dotyczącą podjęcia przez Pocztę  Polską  S.A.  czynności  niezbędnych  do  przygotowania  przeprowadzenia  wyborów powszechnych  na  Prezydenta  Rzeczypospolitej  Polskiej  zarządzonych  w  2020  r.  Sama decyzja Prezesa Rady Ministrów już nie została dołączona do wniosku.

Pełne brzmienie w/w art. 99 jest następujące:

Operator wyznaczony w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe, po złożeniu przez siebie wniosku w formie elektronicznej, otrzymuje dane z rejestru PESEL, bądź też z innego spisu lub rejestru będącego w dyspozycji organu administracji publicznej, jeżeli dane te są potrzebne do realizacji zadań związanych z organizacją wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej bądź w celu wykonania innych obowiązków nałożonych przez organy administracji rządowej. Dane, o których mowa w zdaniu pierwszym, przekazywane są operatorowi wyznaczonemu, w formie elektronicznej, w terminie nie dłuższym niż 2 dni robocze od dnia otrzymania wniosku. Operator wyznaczony uprawniony jest do przetwarzania danych wyłącznie w celu, w jakim otrzymał te dane.

Doszukując się  podstawy  prawnej dla wniosku dokonaliśmy analizy art. 99. Dlaczego więc brak jest obecnie podstawy do przekazania spisu wyborców Poczcie Polskiej?

• Po pierwsze w obecnym stanie prawnym Poczta Polska S.A. nie ma ustawowo przypisanych zadań związanych z procesem wyborczym. Ponadto powszechny tryb korespondencyjny jest dopiero projektowany. Dane osobowe Poczcie Polskiej będą niezbędne do realizacji zadań związanych z organizacją wyborów dopiero gdy projekt ustawy o szczególnych zasadach przeprowadzani wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r. zostanie ostatecznie uchwalony (obecnie pracuje nad nim Senat).

• Po drugie i tak decyzja Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 kwietnia 2020 roku, na którą powołuje się Poczta Polska, nie uzasadnia przekazania wnioskowanych danych. Brać trzeba pod uwagę przepisy obowiązujących na dzień wydania tej decyzji (i nie należy ich interpretować w oparciu o projekt ustawy). W konsekwencji brak jest podstaw do przekazania Poczcie Polskiej S.A. danych osobowych niezbędnych do przeprowadzeniem wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej w trybie korespondencyjnym w sytuacji, w której tryb ten został zawieszony na czas trwania epidemii na mocy art. 102 tej samej ustawy SARS.

  Dodatkowo zakres żądanych danych jest nadmiarowy w stosunku do zadań ciążących na Poczcie Polskiej S.A. na podstawie obecnie obowiązujących (a zawieszonych) przepisów Kodeksu wyborczego. Obecnie bowiem tryb korespondencyjny dzięki marcowej nowelizacji możliwy jest dla osób niepełnosprawnych, w kwarantannie/ izolacji oraz powyżej 60 roku życia (a więc nie jest powszechny).

Nie sposób pominąć stanowisko Prezesa UODO, kontrowersyjne w ocenie prawników zajmujących się ochroną danych osobowych i komentowane w środowisku, które dostępne jest na stronie Urzędu (link).

Czy Poczta Polska ma już nasze dane osobowe?

Okazuje się że tak! Poczta Polska otrzymała 22 kwietnia za zgodą Ministerstwa Cyfryzacji dane obywateli z bazy PESEL, potrzebne do przygotowania wyborów prezydenckich w formie korespondencyjnej. Ministerstwo Cyfryzacji jako podstawę do swoich działań przywołało ten sam artykuł 99 ustawy SARS.

Dodajmy, że w bazie PESEL znajdują się między innymi: nazwisko i imię (imiona); nazwisko rodowe, imiona i nazwiska rodowe rodziców, data urodzenia, miejsce urodzenia, kraj urodzenia, stan cywilny, płeć, numer PESEL, adres i data zameldowania na pobyt stały, data wymeldowania z miejsca pobytu stałego, dane dotyczące pobytu czasowego, dane dotyczące małżeństw.

Większość zatem danych osobowych w tym rejestrze jest nadmiarowa w stosunku do zakresu danych, który znajduje się w spisie wyborców i byłby niezbędny do przeprowadzenia wyborów. Co więcej Poczta Polska nadal nie posiada podstawowej i niezbędnej informacji, jaką jest informacja o prawie do wybierania. Te dane nie wynikają bowiem z rejestru PESEL.

Brak zgody na przesłanie danych osobowych

Warto poruszyć też temat, który pojawia się pod wieloma postami na portalach społecznościowych. Podczas gdy burmistrzowie, wójtowie i prezydenci miast informują o nieudostępnianiu danych osobowych wyborców,  mieszkańcy publikują komentarze zawierające oświadczenia o braku ich zgody na przesyłanie danych osobowych.

Jednak czy takie działanie jest skuteczne i konieczne?

Gdyby bowiem przyjąć, że poruszone w niniejszym artykule przepisy dają podstawę prawną (a więc obowiązek) przekazania spisu do Poczty Polskiej, to brak zgody wyborców nie miałby znaczenia w kontekście RODO. Jakie działania może zatem podjąć obecnie wyborca?

• Może złożyć wniosek do gminy z pytaniem, czy dana gmina udostępniła poczcie spis wyborców,

• Może zawnioskować do Poczty Polskiej o usunięcie danych,

• Można także złożyć skargę do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych o możliwości naruszenia praw.

Niestety pytań i wątpliwości na tle majowych wyborów korespondencyjnych i ochrony danych osobowych jest o wiele więcej ☹. Chaos legislacyjny z pewnością nie ułatwia rozstrzygnięcia sporów kompetencyjnych a w konsekwencji może przynieść negatywne następstwa dla ochrony danych osobowych Polek i Polaków.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.