Wielu naszych klientów- pracodawców ostatnimi czasy a zwłaszcza po rozpoczęciu obowiązywania RODO zastanawiało się czy mogą kontrolować trzeźwość swoich pracowników. Problem sprowadzał się nie tylko do wyrywkowej kontroli ale także do tego czy można w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik jest pod wpływem alkoholu, za jego zgodą przeprowadzić test na trzeźwość. Wątpliwości naszych klientów nie są nieuzasadnione  🙂

Z odpowiedzią wyszedł naprzeciw Urząd Ochrony Danych Osobowych.

Stan trzeźwości- daną wrażliwą ?

W obecnym stanie prawnym pracodawcy nie mogą samodzielnie prowadzić kontroli stanu trzeźwości pracowników. Przesądza o tym brzmienie art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Urząd Ochrony Danych Osobowych (UODO) wskazuje, że pomimo  najnowszych zmian w Kodeksie pracy w obecnym stanie prawnym pracodawcy nie mogą samodzielnie prowadzić kontroli stanu trzeźwości pracowników, w szczególności kontroli wyrywkowych.

Co prawda ostatnimi czasy dodano art. 22 (1b) Kodeksu pracy, który określa, że tzw. dane szczególnych kategorii, w tym o zdrowiu, pracodawca może przetwarzać, gdy pracownik bądź kandydat do pracy wyrazi na to zgodę i z własnej inicjatywy przekaże takie dane. Pierwszym problemem z jakimi borykali się pracodawcy, to kwestia czy informacja o stanie trzeźwości jest daną o stanie zdrowia a tym samym daną wrażliwa? W tym zakresie UODO wypowiedziało się w sposób jednoznaczny, wskazując, że informacja o tym czy ktoś jest nietrzeźwy jest informacją o stanie zdrowia. Naszym zdaniem słusznie 🙂

Prawo pracodawcy do badania alkomatem

Wskazany powyżej a wprowadzony do Kodeksu pracy artykuł w ocenie UODO nie ma związku z badaniem pracowników alkomatem przez pracodawcę. Organ upatruje podstawy i zasady badania trzeźwości pracowników w art. 17 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i  przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Tym samym, brzemiennie art. 17 jednoznacznie wskazuje że stan trzeźwości pracowników można sprawdzać. Niemniej jednak badanie takie może być wykonane tylko wtedy, gdy łącznie są spełnione dwa warunki:

• badanie odbywa się na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do niej w stanie po użyciu alkoholu,

• badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. policja), zaś zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe, co ma zapewnić wiarygodność wyniku badania.

Powyższe nie daje tym samym pracodawcy uprawnienia do badania pracowników alkomatem. Gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie wykonywania obowiązków służbowych, to kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia takiej osoby do pracy.

UODO ocenia, iż „w takiej sytuacji pracodawca w ogóle nie musi np. wzywać policji, by zbadała alkomatem pracownika. Samo uzasadnione podejrzenie, że dana osoba jest pod wpływem alkoholu jest wystarczające, by nie dopuścić jej do pracy. Dlatego też badanie alkomatem może być zainicjowane przez pracownika np. w odpowiedzi na zarzut, że jest pod wpływem.” W naszej ocenie takie stanowisko niesie ze sobą duże ryzyko po stornie pracodawców. Z łatwością można sobie wyobrazić sytuację, że istnieje uzasadnione podejrzenie że pracownik jest pod wpływem alkoholu – niemniej jednak podobne zachowanie można zaobserwować chociażby u pracownika z chorobą cukrzycy w sytuacji nagłego spadku poziomu glukozy w organizmie. Taki pracownik, biorąc pod uwagę swoją reputację w oczach kolegów z pracy, może poczuć się dotknięty i pozwać pracodawcę o naruszenie swoich dóbr osobistych. W takim procesie ciężar dowodu spoczywa na pozwanym – a więc pracodawcy. Bez badania alkomatem pracodawca ma ograniczone już na starcie możliwości obrony. Nie sposób się zgodzić ze stwierdzeniem UDODO, że pracodawca nie musi nawet wzywać policji. Badanie alkomatem jest zupełnie osobną kwestią w porównaniu z odsunięciem pracownika od pracy w sytuacji uzasadnionego podejrzenia stanu nietrzeźwości. Odsunięcie ma na celu przede wszystkim ochronę zdrowia i życia, zarówno odsuniętego pracownika jak i współpracowników. Badanie to kwestia dowodowa – potrzebna zarówno przy obronie (jak w przykładnie powyżej) jak i przy wymierzaniu kar i ewentualnych zwolnień dyscyplinarnych jako uzasadnienie decyzji pracodawcy.

Wyrywkowe badanie alkomatem ?

Brzmienie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wyklucza wyrywkowe i prewencyjne badania pracowników alkomatem. W opinii UODO nie ma podstawy prawnej, która umożliwiłaby pracodawcom samodzielną kontrolę pracowników alkomatem. . Według UODO nie można więc traktować badania stanu trzeźwości pracowników m.in. jako:

• formy monitorowania pracy pracowników, o której mowa w art. 22 (3) § 4 Kodeksu pracy,

• działania niezbędnego dla zapewnienia ogółowi pracowników bezpiecznych lub higienicznych warunków pracy,

• usprawiedliwionego ze względu na uzasadniony interes pracodawcy.

Zdaniem Organu jeżeli w określonych zawodach lub branżach, m.in. ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, potrzebne jest umożliwienie pracodawcom samodzielnego przeprowadzania badań stanu trzeźwości pracowników, także wyrywkowych, to środowiska pracodawców powinny zainicjować podjęcie stosownych prac legislacyjnych…

Trudno sobie jednak wyobrazić możliwość dopuszczenia chociażby przy pracach na wysokościach w budownictwie nietrzeźwych pracowników. Praktyka i rzeczywistość jest zupełnie inna. Można sobie wyobrazić sytuację że pracodawca nie zauważy stanu tzw. „drugiego dnia”, a okoliczności i skutki wypadku mogą być tragiczne.

Stanowisko zaprezentowane przez UODO pewne kwestie uporządkowało- jednak w naszej ocenie nadal nie wszystkie. Uważamy, że zmiany w tym zakresie są niezbędne i powinny być ukierunkowane na:

• możliwość badania przez pracodawcę za zgodą pracownika;

• pewne branże – np. budownictwo, prace na wysokościach- powinny mieć zapewnioną możliwość wyrywkowej weryfikacji stanu trzeźwości.

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa  oraz ma charakter wyłącznie  informacyjny. Stanowi  wyraz poglądów jego  autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.