Odpowiedź na postawione w tytule pytanie nie jest (i nie może być) jednoznaczna. Oczywiście, bezrefleksyjnie, może ona brzmieć: „tak”. Ale wówczas, nie jest to pełna odpowiedź, a tym samym (niejako) jest ona nieprawidłowa. Możliwość instalacji monitoringu wizyjnego w podmiocie leczniczym to ten przypadek, dla którego najtrafniejszą, choć najmniej lubianą odpowiedzią jest: „to zależy”. Jest to bowiem jeden z najbardziej ingerujących środków w prywatność. Tym samym, możliwość stosowania monitoringu wizyjnego powinna być wyważona i zależy ona od tego, jaki ma być jego zakres i cel.

Co mówią przepisy?

Zgodnie z przepisami ustawy o działalności leczniczej [1], pomieszczenia ogólnodostępne placówki medycznej (np. korytarze) mogą być objęte monitoringiem wizyjnym, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów lub pracowników. W tym miejscu warto także zaznaczyć, iż podmiot leczniczy jest w większości przypadków równocześnie zakładem pracy, a Kodeks pracy [2] w tym zakresie dodaje swoje „trzy grosze”. Zgodnie z przepisami tego aktu prawnego, „jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników lub ochrony mienia lub zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, pracodawca może wprowadzić szczególny nadzór nad terenem zakładu pracy lub terenem wokół zakładu pracy w postaci środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu”. Jak wynika także z przepisów Kodeksu pracy, monitoring co do zasady nie może obejmować pomieszczeń sanitarnych, szatni, stołówek oraz palarni. Szukając zatem wspólnego mianownika ww. regulacji prawnych, należy wskazać, iż decyzja o instalacji kamer w pomieszczeniach ogólnodostępnych musi być podyktowana potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa, a nie na przykład kontroli jakości (efektywności) pracowników, a także nie wszystkie pomieszczenia ogólnodostępne mogą być objęte system monitoringu wizyjnego.

Jeżeli natomiast chodzi o pomieszczenia w których są udzielane świadczenia zdrowotne (np. sale operacyjne, gabinety lekarskie) oraz pobytu pacjentów  (w szczególności pokoje łóżkowe, pomieszczenia higieniczno-sanitarne, przebieralnie, szatnie), mogą być one objęte takim monitoringiem wyłącznie jeżeli wynika to z odrębnych przepisów prawa. Takich przepisów  jest stosunkowo niewiele i są one zastrzeżone dla kilku przypadków. Przykładowo, zgodnie z obecnie obowiązującym stanem prawnym, kamery mogą być zainstalowane:

• w pokojach łóżkowych, ale wyłącznie wówczas, jeżeli jest to konieczne w procesie leczenia pacjentów i dla zapewnienia ich bezpieczeństwa [3],
• w salach izolacyjnych, w celu zapewnienia nadzoru nad osobą z zaburzeniami psychicznymi w pomieszczeniu, w którym przebywa oraz kontroli wykonania czynności związanych z tym rodzajem środka przymusu bezpośredniego. Niemniej, w takim przypadku obraz z monitoringu pomieszczeń lub ich części przeznaczonych do celów sanitarnohigienicznych jest przekazywany w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych części ciała ludzkiego oraz intymnych czynności fizjologicznych [4].

Podkreślenia wymaga, iż w przypadku gdy istnieje podstawa do zastosowania monitoringu wizyjnego i podmiot leczniczy podejmuje decyzję o jego wprowadzeniu, kwestie dotyczące systemu monitorowania muszą być określone przez kierownika podmiotu leczniczego w regulaminie organizacyjnym.

Co jeżeli podmiot leczniczy chciałby rejestrować przebieg świadczenia zdrowotnego, ale nie przewidują tego przepisy prawa?

W takim przypadku orzecznictwo wyraźnie wskazuje, iż konieczne jest uzyskanie zgody pacjenta, opierając takie stanowisko na elementarnym prawie pacjenta do poszanowania jego godności i ochrony intymności, które powinno być gwarantowane w szczególności, w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Jak wynika z orzecznictwa [5]: „na poszanowanie godności człowieka składa się szereg wartości. Z punktu praw pacjenta na poszanowanie godności składa się prawo do intymności. Wyrazem tego prawa do poszanowania intymności jest takie działanie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, które tej sfery nie narusza. Przekroczeniem jest wprowadzenie takiego systemu monitorowania pacjentów, który przekracza granice wyznaczone przepisami prawa. Prawo pacjenta do ochrony intymności i godności obejmuje przyznanie mu prawa do poinformowania o monitoringu i do tego, że ma prawo do wyrażenia lub odmowy wyrażenia zgody na monitorowanie. Nie można uznać za zasadne argumentacji, że prawo pacjenta do intymności i godności jest zapewnione przez to, że nie można zidentyfikować osoby pacjenta. Poinformowanie pacjenta i uzyskanie zgody należy zaliczyć do elementarnego wymogu zachowania intymności i godności człowieka.”. Warto podkreślić kolejny, ciekawy wniosek z zacytowanego orzeczenia – konieczność uzyskania zgody pacjenta jest niezależna od tego, czy jego identyfikacja jest możliwa. W moim odczuciu, wniosek ten (raczej) ma zaakcentować istotność uzyskania zgody z następujących względów. Nawet jeżeli obraz z kamery jest niewyraźny bądź zostały zastosowane techniki zamazujące twarz, po pierwsze pacjent i tak może odczuwać dyskomfort poprzez sam fakt, że jest obserwowany, po drugie – chodzi tu o niezwykle wrażliwe informacje, objęte tajemnicą lekarską, a monitoring wizyjny stanowi ryzyko dostępu do takich danych przez osoby niezaangażowane w proces leczenia, a po trzecie – biorąc pod uwagę organizację podmiotu leczniczego – wiadomym jest, który pacjent jest poddany obserwacji lub jest to bardzo łatwe do ustalenia, co powoduje, że przechodzimy do kolejnego wątku – RODO 😊

Prawo medyczne a RODO

Monitoring wizyjny to nie tylko rejestracja obrazu, czy obserwacja w czasie rzeczywistym, ale także takie działanie, które wiąże się z przetwarzaniem danych osobowych. Biorąc bowiem pod uwagę fakt, iż placówka medyczna, przyjmując pacjenta, ma obowiązek jego pełnej identyfikacji, a powszechną praktyką jest ustalanie terminu i godziny realizacji świadczenia, dla personelu medycznego wiadomym jest dokładnie, kim jest monitorowany pacjent, bądź w łatwy sposób możliwa jest jego pośrednia identyfikacja. Tym samym, oznacza to, że jeżeli podstawą możliwości włączenia kamery podczas udzielania świadczenia zdrowotnego ma być zgoda, musi ona spełniać elementy określone w RODO [6], do których należą: dobrowolność, świadomość, jednoznaczność i konkretność. Warunki te sprowadzają się przede wszystkim do tego, iż pacjent musi zostać wyraźnie poinformowany, że udzielenie zgody jest dobrowolne (pacjent nie może czuć się przymuszony do wyrażenia zgody), w jakim celu oraz przez kogo będzie stosowany monitoring wizyjny. Kolejne obowiązki wynikające z RODO, to konieczność realizacji tzw. klauzuli informacyjnej (przekazanie zestawu informacji wymaganych przez RODO, m.in. kto jest administratorem –„właścicielem” danych, jaka jest podstawa i cel monitoringu, jakie prawa przysługują osobie wyrażającej zgodę na gruncie RODO, przez jaki czas nagrania z monitoringu będą przechowywane), uzupełnienie rejestru czynności przetwarzania o taki proces, czy przeprowadzenie oceny skutków dla ochrony danych.

Planowana zmiana przepisów

Placówki medyczne, dla których przepisy nie przewidują możliwości rejestracji przebiegu świadczenia zdrowotnego, jak to zostało wskazane powyżej, są zależne od zgody pacjentów. W przypadku jej braku, nawet jeżeli nagranie ma służyć wykazaniu zachowania najwyższych standardów oraz zapewnieniu bezpieczeństwa pacjenta, placówki są (najczęściej) skazane na przegranie spraw z tytułu naruszenia praw pacjenta, czy RODO. Ustawodawca dostrzegł ten problem, w związku z czym projektowana była zmiana przepisów w tym zakresie [7]. Zgodnie z projektowanymi przepisami zakładano, że byłoby to uzasadnione aby w przypadku szpitali, zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładów rehabilitacji leczniczej oraz hospicjów, kierownik podmiotu, bez odrębnej podstawy prawnej, mógłby zdecydować o obserwacji przy pomocy monitoringu pomieszczeń, w których miałyby być udzielane świadczenia zdrowotne. Ostatecznie, projekt ustawy który miał wprowadzić przedmiotową zmianę, „trafił do kosza”, albowiem został on uznany za niekonstytucyjny. Jeżeli chodzi o aspekt monitoringu wizyjnego, mamy mieszane uczucia co do zasadności braku wprowadzenia zmiany w tym zakresie. Projektowane przepisy najwyraźniej wpisywały się bowiem także w odczucie pacjentów o tym, że monitoring wizyjny może być przydatny w związku z wykonywaniem świadczenia zdrowotnego – w ramach przeprowadzonej przez nas ankiety, ponad 70% respondentów wskazało, że decyzja o nagraniu przebiegu świadczenia zdrowotnego byłaby zależna od jego celu:

Podkreślenia wymaga bowiem także to, iż nawet jeżeli projektowane przepisy dotyczące monitoringu wizyjnego, weszłyby w życie, decyzja o jego zastosowaniu i tak musiałaby być wyważona i dostosowana do faktycznych potrzeb podmiotu leczniczego, w tym musiałaby zostać poprzedzona oceną ryzyka i oceną skutków dla ochrony danych pacjenta. Innymi słowy, taka decyzja musiałaby być uzasadniona.

Czy pojawią się inne przepisy w tym zakresie? Czas pokaże. Obiecujemy śledzić dalsze ewentualne losy monitoringu wizyjnego w tym zakresie (można rzecz, że będziemy monitorować monitoring 😉 ) i zapewniamy, że temat na pewno ponownie pojawi się na naszym Blogu, w szczególności jeżeli powróci on na legislacyjne „tory”. 😊

[1] art. 23a ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U.2022.633 t.j. z dnia 2022.03.18)

[2] Art. 22²  ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz.U.2022.1510 t.j. z dnia 2022.07.19)

[3] §29 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U.2022.402 t.j. z dnia 2022.02.16)

[4] art. 18e ust. 2 i 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U.2022.2123 t.j. z dnia 2022.10.17)

[5] wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 lutego 2020 r., sygn. akt II OSK 3837/19

[6] Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, Dz.Urz.UE L 119/1 z dnia 2016.05.04)

[7] https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2898