W jednym z ostatnich artykułów na naszym Blogu skupiliśmy się na technologii blockchain oraz jej realnym wykorzystaniu w życiu codziennym. Dzisiejszy artykuł poświęcimy tzw. „smart kontraktom”, które jako wyraz nowych technologii, oparte są na systemie blockchain. Czy smart kontrakty mogą zrewolucjonizować dotychczasowe tradycyjne umowy oraz branże związane z ekonomią i prawem? – na te pytanie oraz inne postaramy się odpowiedzieć w niniejszym wpisie.

Czym są „smart contracts”?

W ustawodawstwie polskim nie znajdziemy legalnej definicji, czym tak naprawdę są „smart contracts” (dalej jako: „smart kontrakty”), jednakże jest to kolejna branża technologiczna mająca wpływ na zmiany w prawie. Smart kontrakty nie są inteligentnymi umowami, jakby sama nazwa na to wskazywała, bowiem są one programem komputerowym opartym na sieci blockchain (w swej istocie przypominający cyfrową umowę), który zostaje uruchomiony w przypadku realizacji warunków ustalonych pomiędzy stronami. Smart kontrakty najczęściej przyjmują formę rozwiązań opartych na założeniu, że „jeżeli A …, to B …. .” i wówczas w takiej sytuacji dochodzi do automatycznej realizacji umowy. Zatem smart kontrakty mają wiele wspólnego z tradycyjnymi umowami zawartymi między stronami, bowiem te najpierw ustalają warunki umowy i jeżeli nastąpi ich realizacja, to zazwyczaj jedna ze stron uzyskuje wykonanie usługi, natomiast drugiej stronie co do zasady przysługuje wynagrodzenie za wykonanie tej usługi.

Czym różnią się smart kontrakty od tradycyjnych umów?

W artykule dotyczącym technologii blockchain wspominaliśmy, czym wyróżnia się ten system oraz jakie posiada on właściwości. Smart kontrakty oparte na sieci blockchain posiadają wiele jej cech i tym samym są one m.in. nieusuwalne, niezmienne, zautomatyzowane i samowykonywalne. Wynika to z tego, iż smart kontrakty weryfikowane są przez program komputerowy, w związku z czym nie ma możliwości dokonania fałszerstwa, bowiem wszelkie dane smart kontraktów rejestrowane są na sieci blockchain. Ponadto, czynnik ludzki przy weryfikacji transakcji między stronami jest ograniczony, ponieważ to wspomniany program bada cały proces prowadzenia transakcji i w zależności od tego, czy warunek umowy został spełniony, nastąpi (lub nie nastąpi) przewidziany w programie skutek. Tytułem przykładu, realizacja smart kontraktu może zajść w sytuacji, gdy jedna ze stron zobowiązana jest dostarczyć drugiej określony rodzajowo w kontrakcie towar (co jest warunkiem realizacji kontraktu), po czym program bada czy warunki kontraktu zostały spełnione i za dostarczony towar automatycznie dokonuje zapłaty. Zatem niewątpliwym plusem zawierania smart kontraktów jest to, że bezpośrednia zapłata drugiej stronie odbywa się bez udziału jakiegokolwiek pośrednika czy też osób trzecich, przez co ograniczone jest ryzyko błędu podmiotu przetwarzającego operację.  Oczywiście smart kontrakty nie mogą otrzymywać informacji spoza systemu blockchain, dlatego do połączenia świata cyfrowego ze światem rzeczywistym są wykorzystywane tzw. „wyrocznie” (oracles). Wyrocznie to osobny program komputerowy umożliwiający połączenie łańcucha bloków z informacjami znajdującymi się w świecie zewnętrznym. Właśnie dzięki zastosowaniu wyroczni smart kontrakt jest informowany o tym, że określony rodzajowo towar został dostarczony na miejsce. Szczegółowe zastosowanie wyroczni w systemie blockchain to temat na osobny artykuł (w związku z czym zachęcamy do śledzenia Bloga na bieżąco 😊).

Czy smart kontrakty są umowami?

Jak już wyżej zostało wspomniane, w prawie polskim brak jest samej legalnej definicji smart kontraktów oraz przepisów regulujących ich zastosowanie, co nie znaczy jednak, że nie mogą one być wykorzystywane w obrocie. W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy smart kontrakty są umowami, należy odnieść się przede wszystkim do definicji umów. W prawie polskim umowa to stosunek obligacyjny polegający na tym, że dwie lub więcej stron osiąga porozumienie co do ich praw i obowiązków. Zatem umowy są co najmniej dwustronnymi czynnościami prawnymi, na które składają się zgodne oświadczenia woli zmierzające do zawarcia umowy. Biorąc pod uwagę konstrukcję smart kontraktów, na podstawie przytoczonej definicji umowy można stanowczo stwierdzić, iż smart kontrakty są umowami. Należy również odnieść się do przepisu art. 60 Kodeksu cywilnego regulującego kwestie oświadczenia woli, który koresponduje z istotą umowy.  Zgodnie z tym przepisem oświadczenie woli osoby dokonującej czynności może być wyrażone w formie dowolnej, a więc przez jakiekolwiek zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie woli w postaci elektronicznej. Skoro smart kontrakt staje się nośnikiem oświadczenia woli, które kreuje prawa i obowiązki po obu stronach, pojawia się pytanie w jakiej formie zostaje zawarta umowa? Z racji faktu, iż smart kontrakt zostaje zapisany w systemie blockchain, który kryptograficznie zostaje przyporządkowany do określonego użytkownika sieci, uzasadnione wydaje się być stwierdzenie, iż smart kontrakt może stanowić formę dokumentową. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego „do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie”. Tym samym, forma dokumentowa ze względu na możliwość ustalenia użytkownika sieci blockchain pozwala na zawieranie smart kontraktów w przypadku umów, dla których nie jest zastrzeżona określona forma.

Reasumując niewątpliwie największą zaletą smart kontraktów jest to, że działają one w sposób automatyczny opierając się w głównej mierze na zaufaniu między stronami. Jednocześnie ograniczone jest działanie pośredników, co może również wpłynąć na zmniejszenie kosztów realizacji umowy. Jednakże, jak każdy system, smart kontrakty nie są pozbawione wad, bowiem jest to nowa technologia, która okres rozkwitu ma dopiero przed sobą. Brak regulacji prawnych wykorzystania smart kontraktów może przyczyniać się do wielu nieścisłości podczas realizacji umowy, wskutek czego może powstać wiele sporów między stronami, a brak orzecznictwa w tym zakresie może powodować trudność w ich rozwiązywaniu. Należy jednak zaznaczyć, że regulacja prawna smart kontraktów może przyczynić się do ich szerszego i bezpieczniejszego stosowania, co zdecydowanie będzie miało wpływ na uproszczenie zawierania umów w niektórych dziedzinach. W tym momencie nie pozostaje nam nic innego jak weryfikowanie i badanie zastosowania smart kontraktów w życiu codziennym oraz oczekiwanie na rozwój wydarzeń związanych z uregulowaniem kwestii smart kontraktów pod względem prawnym.